លោកអង់តូនវ៉ាន់ឡឺវិនហុក ជីវវិទូជនជាតិអាឡឺម៉ង់បានផលិតមីក្រូទស្សន៍ដំបូងគេបង្អស់។ លោករ៉ូប៊ែ ហ៊ូក ជនជាតិអង់គ្លេសបានប្រើមីក្រូទស្សន៍សង្កេតមើលចំនិតស្តើងៗនៃប្ញសរុក្ខជាតិ។ គាត់ឃើញបន្ទប់តូចៗជាច្រើនតម្រៀបគ្នានៅក្នុងប្ញសរុក្ខជាតិ។ គាត់បានហៅបន្ទប់តូចៗទាំងនោះថា កោសិកា។
មានកោសិកាច្រើនប្រភេទណាស់ ដែលមានទំហំ និងរូបរាងខុសៗគ្នា។ ឧ. មនុស្សពេញវ័យមានកោសិកាប្រហែល 1018 ហើយកោសិកានីមួយៗមានអង្កត់ផ្ចិតប្រហែលពី ៥ ទៅ ២០𝜇𝑚 ។
កោសិកាទាំងអស់មានលក្ខណៈជាមូលដ្ឋានបីយ៉ាង គឺ មានភ្នាស ស៊ីតូប្លាស និងណ្វៃយ៉ូ។តាមការសង្កេតដោយមីក្រូទស្សន៍អេឡិចត្រូនិច កោសិកាបង្ហាញនូវធាតុនីមួយៗរបស់វាដូចខាងក្រោម៖
ភ្នាសសែលុយឡូសមានតែចំពោះរុក្ខជាតិ សារាយ និងបាក់តេរីខ្លះតែប៉ុណ្ណោះ។ វាមាននាទីជួយការពារ និងទ្រទ្រង់រុក្ខជាតិឱ្យលូតត្រង់ឡើងលើ។ ភ្នាសនេះមានរន្ធតូចៗដែលអនុញ្ញាតឱ្យទឹក អុកស៊ីសែន ឧស្ម័នកាបូនិច និងសារធាតុដទៃទៀតឆ្លងកាត់ចេញនិងចូលកោសិកាបាន។
ជាមានទម្រង់ជាដុំមូល ធំ ស្រអាប់ស្ថិតនៅក្នុងកោសិកា។ ជាមជ្ឈមណ្ឌលសម្រាប់ត្រួតពិនិត្យសកម្មភាពកោសិកា។ ណ្វៃយ៉ូមានផ្ទុកអាស៊ីតនុយក្លេអ៊ិចពីរប្រភេទគឺ DNA និង RNA ។ DNAមាននាទីផ្ទុកព័ត៌មានសេនេទិចដែលជាប្លង់សាងសង់ប្រូតេអ៊ីន។ RNAមាននាទីចម្លងព័ត៌មានសេនេទិចរបស់ DNA នៅក្នុងណ្វៃយ៉ូ រួចដឹកនាំសំយោគប្រូតេអ៊ីននៅក្នុងស៊ីតូប្លាស លើរីបូសូម។ DNA និង RNA មានមុខងាររួមក្នុងការសំយោគប្រូតេអ៊ីន។
ជាភ្នាសស្តើងរុំព័ទ្ធណ្វៃយ៉ូដែលខណ្ឌចែកដាច់រវាងណ្វៃយ៉ូនិងស៊ីតូប្លាស។ ភ្នាសនេះមានពីរស្រទាប់ហើយមានរន្ធតូចៗរាយប៉ាយស្មើគ្នា សម្រាប់ឱ្យសារធាតុផ្សេងៗឆ្លងកាត់បាន។
ជាបណ្តាញសរសៃឆ្មាៗស្ថិតនៅក្នុងណ្វៃយ៉ូ។វាផ្ទុកសម្ភារៈតំណពូជ។ ក្រូម៉ាទីនកើតឡើងពីDNA និងប្រូតេអ៊ីនពិសេសមួយ(អ៊ីស្តូន)។ពេលធ្វើចំណែក ក្រូម៉ាទីនរួញខ្លីក្លាយជាក្រូម៉ូសូម។ ចំនួនក្រូម៉ូសូមក្នុងកោសិកាអឺការីយ៉ូតខុសគ្នាពីប្រភេទភាវរស់មួយទៅភាវរស់ទៀត។ ឧ. កោសិកាមនុស្សមានក្រូម៉ូសូម 2n=46 , ឆ្កែមានក្រូម៉ូសូម 2n=78 ។
នុយក្លេអូលមានរាងជាដុំមូលស្ថិតនៅក្នុងណ្វៃយូ។ វាបាត់រូបរាងនៅពេលកោសិកាចែកខ្លួន ហើយលេចរូបរាងឡើងវិញនៅក្នុងកោសិកាកូន។នុយក្លេអូលកើតពី RNA និងប្រូតេអ៊ីន។
ស៊ីតូប្លាសជាសារធាតុខាប់អន្ធិលបង្កឡើងដោយសមាសធាតុសរីរាង្កជាច្រើនដូចជា គ្លុយស៊ីត លីពីត ប្រូទីត ទឹក និងអំបិលខនិជ។ នៅក្នុងស៊ីតូប្លាសមានធាតុតូចៗជាច្រើនហៅថា ធាតុកោសិកា។ ធាតុកោសិកាដែលមាននៅក្នុងស៊ីតូប្លាសមានដូចជា ៖ មីតូកុងឌ្រី រីបូសូម រេទីគុយឡូមអង់ដូប្លាស ប្រដាប់កុលស៊ី លីសូសូម វ៉ាគុលអូល ប្លាស និងសង់ទ្រីយ៉ូល។
ជាធាតុកោសិកាដែលមានរាងជាកូនដំបង។ វាមានភ្នាសពីរស្រទាប់គឺស្រទាប់ក្រៅរុំព័ទ្ធធាតុកោសិកានិងស្រទាប់ក្នុងមានរាងជាផ្នត់ៗ។មីតូកុងឌ្រីជាកន្លែងផ្ទុកថាមពល។
ជាធាតុកោសិកា ដែលមានទម្រង់ជាគ្រាប់ៗស្ថិតនៅក្នុងស៊ីតូប្លាសនៃកោសិកា។វាជាធាតុកោសិកាដែលតូចជាងគេ (តូចជាង25nm) ។ រីបូសូមបង្កឡើងពី RNA និងប្រូតេអ៊ីន។ រីបូសូមជាកន្លែងសំយោគប្រូតេអ៊ីន ហើយប្រូតេអ៊ីនដែលសំយោគហើយត្រូវបានបញ្ជូនទៅកាន់រេទីគុយឡូមអង់ដូប្លាស។
ជាបណ្តាញបំពង់ដែលភ្ជាប់ចេញពីណ្វៃយ៉ូ ហើយខ្លះទៀតនៅរាយប៉ាយក្នុងស៊ីតូប្លាស។ រេទីគុយឡូមអង់ដូប្លាសមានពីរគឺ រេទីគុយឡូមអង់ដូប្លាសរលីង(គ្មានរីបូសូម) និងរេទីគុយឡូមអង់ដូប្លាសគ្រើម(មានរីបូសូម)។ វាមាននាទី សំយោគ ស្តុកទុក និង ដឹកនាំ។
ជាថង់ឬបំពង់សំប៉ែតដែលស្ថិតនៅក្បែរណ្វៃយ៉ូ។ មាននាទីកែច្នៃប្រូតេអ៊ីន និងវេចខ្ចប់ជាថ្មី រួចបញ្ជូនទៅក្រៅកោសិកាតាមភ្នាសកោសិកា។
ជាធាតុកោសិកាដែលមានទម្រង់ជាគ្រាប់តូចៗព័ទ្ធជុំវិញដោយភ្នាស។ វាផ្ទុកសារធាតុគីមីនិងអង់ស៊ីមចាំបាច់សម្រាប់រំលាយអាហារ។ លីសូសូមមាននាទីរំលាយធាតុកោសិកាចាស់ៗនិងគ្មានប្រយោជន៍។ លីសូសូមមានតែចំពោះកោសិកាសត្វទេ។
ជាថង់ស្តុកទុកទឹក អំបិល អាហារផ្សេងៗ និងកាកសំណល់។ កោសិការុក្ខជាតិមានវ៉ាគុយអូលធំជាងកោសិកាសត្វ។
ប្លាស គឺជាថង់តូចៗដែលមានតែនៅក្នុងកោសិការុក្ខជាតិ(កោសិកាសត្វគ្មានទេ)។ ប្លាសមានពីរស្រទាប់មាននាទីផ្ទុកអាហារ និងជាតិពណ៍ផ្សេងៗ។ ប្លាសមានបីប្រភេទគឺ៖
• ក្លរ៉ូប្លាស៖ ជាប្លាសផ្ទុកជាតិពណ៌បៃតងហៅថា ក្លរ៉ូប្លាសសម្រាប់ធ្វើរស្មីសំយោគដើម្បីផលិតគ្លុយកូស។
• ក្រូម៉ូប្លាស៖ ជាប្លាសផ្ទុកជាតិពណ៌ផ្សេងៗ ក្រៅពី ពណ៌បៃតងមានដូចជា ពណ៌ក្រហម លឿង ស្វាយ និងពណ៌ទឹកក្រូចជាដើម។
• ឡឺកូប្លាស៖ ជាប្លាសគ្មានពណ៌វាផ្ទុកអាមីដុង។
សង់ទ្រីយ៉ូល គឺជាធាតុកោសិកាមានរាងស៊ីឡាំងតូចៗ ត្រួតលើគ្នាវាមាននាទីបង្កើតប៉ូលនៃកោសិកានៅពេលកោសិកាធ្វើចំណែក។សង់ទ្រីយ៉ូលនីមួយៗកើតឡើងពីបំពង់ប្រូតេអ៊ីនតូចៗ ផ្គុំគ្នាបីៗចំនួន៩តម្រៀបគ្នាជារង្វង់មូល។
កោសិកាត្រូវការអាហារ អុកស៊ីសែន ទឹក សម្រាប់ការលូតលាស់ធំធាត់។ កោសិកាត្រូវការអាហារនិងបញ្ចេញកាកសំណល់ពីកោសិកាដើម្បីឱ្យកោសិកាមានលំនឹង។ សារធាតុឆ្លងកាត់ភ្នាសកោសិកាប្រព្រឹត្តទៅតាមរបៀបបីយ៉ាងគឺ បន្សាយ អូស្មូស និងដំណឹកនាំសកម្ម។
តើបន្សាយគឺជាអ្វី? ជាចលនារបស់ម៉ូលេគុលឬអ៊ីយ៉ុងពីតំបន់ដែលមានកំហាប់ខ្ពស់ទៅតំបន់ដែលមានកំហាប់ទាប។
កាលណាតំបន់ទាំងពីរនេះ មានកំហាប់ស្មើគ្នាបន្សាយត្រូវបានបញ្ឈប់។ បន្សាយមាននាទីសំខាន់ណាស់ សម្រាប់ឱ្យសារធាតុផ្សេងៗ ចេញចូលក្នុងកោសិកាបាន បើគ្មានបាតុភូតបន្សាយទេ ដំណើរប្រព្រឹត្តទៅរបស់កោសិកា នឹងត្រូវបានអាក់ខាននោះកោសិកានឹងស្លាប់។
លំនាំផ្សេងៗនៃបាតុភូតអូស្មូស
អូស្មូសជាបន្សាយនៃម៉ូលេគុលទឹកឆ្លងកាត់ភ្នាសអឌ្ឍជ្រាបពីតំបន់ដែលមានកំហាប់រលាយទាបទៅតំបន់ដែលមានកំហាប់រលាយខ្ពស់។
ហេតុអ្វីបានជាទឹកសាយចេញពីកោសិកា? នៅពេលដែលទឹកសាយចេញពីកោសិកាតើប្អូនសង្កេតកោសិកាមានលក្ខណៈដូចម្តេច?តើសូលុយស្យុងដែលធ្វើឱ្យកោសិការួមតូចគឺអ្វី? ចំពោះរុក្ខជាតិ វ៉ាគុយអូលរួមតូច ដោយសារការបាត់បង់ទឹក។ បាតុភូតនេះហៅថា ប្លាស្មូលីស។
ហេតុអ្វីបានជាទឹកសាយចូលកោសិកា? នៅពេលដែលទឹកចូលកោសិកាតើប្អូនសង្កេតកោសិកាមានលក្ខណៈដូចម្តេច?តើសូលុយស្យុងដែលធ្វើឱ្យកោសិការីកធំគឺអ្វី? ចំពោះរុក្ខជាតិ វ៉ាគុយអូលរីកធំពេញដោយទឹក។ បាតុភូតនេះហៅថា សម្ពាធប៉ោង ឬ ដេប្លាស្មូលីស។
កាលណាកំហាប់សូលុយស្យុងនៅក្នុងនិងកៅកោសិកាស្មើគ្នានោះគឺ គ្មានចលនាទឹកចេញនិងចូលកោសិកាទេ។ សូលុយនេះហៅថា អ៊ីសូតូនិច។ បាតុភូតអូស្មូសមានសារៈសំខាន់ណាស់ ចំពោះរុក្ខជាតិ។ វាធ្វើឱ្យរុក្ខជាតិស្រូបទឹកពីដីបានតាមរោមជញ្ជក់នៃប្ញស។
ដំណឹកនាំមានពីរ គឺដំណឹកនាំសកម្ម និងដំណឹកនាំអកម្ម។
• ដំណឹកនាំសកម្ម គឺជាដំណឹកនាំទាំងឡាយណាដែលប្រើប្រាស់នូវថាមពល។ ឧទាហរណ៍៖ អ្នកជិះកង់ឡើងទីទួលអ្នកត្រូវប្រឹង ដើម្បីធាក់កង់ដោយប្រើប្រាស់ថាមពល។
• ដំណឹកនាំអកម្ម គឺជាដំណឹកនាំទាំងឡាយណាដែលមិនប្រើប្រាស់នូវថាមពល។ ឧទាហរណ៍៖ ការជិះកង់ចុះពីទីទួលមកវិញ។
• បន្សាយ និងអូស្មូសជាដំណឹកនាំអកម្ម ព្រោះវាមិនបានប្រើប្រាស់នូវថាមពលទេ ម៉ូលេគុលនៃសារធាតុផ្សេងៗឆ្លងកាត់ភ្នាសកោសិកា ដោយមិនប្រើប្រាស់ថាមពលគឺ ប្រើប្រាស់នូវកម្រិតកំហាប់នៃសារធាតុរលាយ។